Ανάκτηση δεδομένων είναι η διαδικασία διάσωσης δεδομένων από κάποιο αποθηκευτικό μέσο στο οποίο δεν υπάρχει πρόσβαση με συμβατικούς τρόπους, είτε αυτό έχει προκύψει από μηχανική/ηλεκτρονική βλάβη είτε από αποτυχία του συστήματος ή ακόμα από κάποιο λάθος του χρήστη.

Τι είναι η ανάκτηση δεδομένων και τι κάνουμε όταν χαλάσει ένα αποθηκευτικό μέσο;
Η ανάκτηση δεδομένων ή Data Recovery είναι ένας εξειδικευμένος κλάδος της πληροφορικής, ο οποίος ασχολείται αποκλειστικά με τα προβλήματα που παρουσιάζονται στα αποθηκευτικά μέσα, όπως σκληροί δίσκοι συμβατικοί, δίσκοι SSD, flash usb drives, memory cards, CD/DVD, κινητά τηλέφωνα κ.λπ. Η διαδικασία αυτή εμπλέκει τεχνικούς με εξειδικευμένες γνώσεις, ειδικό εξοπλισμό και διέπεται από αυστηρά πρωτόκολλα διαδικασιών, ούτως ώστε να διασφαλιστεί το καλύτερο δυνατό ποσοστό επιτυχίας.

Μπορεί ένας τεχνικός υπολογιστών να πραγματοποιήσει ανάκτηση δεδομένων με Software;
Η απάντηση στην ερώτηση αυτή δεν είναι εύκολη. Υπάρχουν προβλήματα που προκύπτουν, όπως χαλασμένα partitions, viruses, file system corruption ή κάποια ελάχιστα bad sectors, τα οποία σχετικά εύκολα μπορούν να αντιμετωπιστούν με τη χρήση κάποιων ακόμα και δωρεάν Software tools. Αυτά τα εργαλεία μπορεί να τα χειριστεί ένας τεχνικός υπολογιστών με επιτυχία ή ακόμα και ένας Home User. Η χρήση όμως τέτοιων software εργαλείων μερικές φορές ενέχει κινδύνους, καθώς χωρίς εξειδικευμένο εξοπλισμό δεν είναι δυνατό να εντοπιστεί η φύση ενός προβλήματος.
Πολύ συχνό φαινόμενο για παράδειγμα, είναι όταν ένας σκληρός δίσκος έχει αρχίσει να έχει πρόβλημα με τις κεφαλές του και χρησιμοποιείται ένα software tool από τον τεχνικό για να πάρει δεδομένα από το δίσκο. Κάποιες φορές λειτουργεί και επιτυγχάνεται η μερική ή ολική ανάκτηση των δεδομένων από τον ελαττωματικό δίσκο.
Όμως συχνά η ενέργεια αυτή είναι καταστροφική για τις κεφαλές του δίσκου, καθώς τα software εργαλεία ανάκτησης δεδομένων δεν γνωρίζουν πώς να συμπεριφερθούν με μια χαλασμένη κεφαλή ενός δίσκου και ενδέχεται να επιβαρύνουν την κατάστασή της, να την καταστρέψουν και αυτό να οδηγήσει σε γρατζουνιές πάνω στα Platters (επιφάνεια εγγραφής δεδομένων στο σκληρό δίσκο). Κάτι τέτοιο μπορεί να προκαλέσει μόνιμη απώλεια δεδομένων.
Είναι ιδιαίτερα δύσκολο να γίνει διάγνωση από ένα μη εξειδικευμένο τεχνικό, για τη φύση του προβλήματος που έχει ένας σκληρός δίσκος όταν «δεν διαβάζει καλά». Λάθος κρίση στη διάγνωση μπορεί να έχει καταστροφικά αποτελέσματα.
Μια τέτοια περίπτωση πρέπει να διαγνωστεί εγκαίρως και αν οι κεφαλές του δίσκου έχουν πρόβλημα, θα πρέπει να αντικατασταθούν άμεσα για να αποφύγουμε περαιτέρω ζημιές στο εσωτερικό του δίσκου.
Άλλο ένα συχνό σφάλμα που γίνεται από τους τεχνικούς υπολογιστών όταν βλέπουν ένα μη λειτουργικό δίσκο είναι να αναζητήσουν λύσεις στο Internet, στα Fora, στο Youtube κ.λπ. Υπάρχουν πολλές τεχνικές που περιγράφονται εκεί, όπως για παράδειγμα αντικατάσταση πλακέτας του δίσκου, τοποθέτηση του δίσκου στην κατάψυξη, σύνδεση εξωτερικών καλωδίων και εκτέλεση εντολών στο terminal του δίσκου. Το ρίσκο σε αυτές τις περιπτώσεις έγκειται στο γεγονός ότι κάθε μάρκα και μοντέλο δίσκου συμπεριφέρεται διαφορετικά. Έτσι κάποιοι δίσκοι για παράδειγμα είναι συμβατοί με μια αλλαγή πλακέτας, άλλα μοντέρνα μοντέλα όμως μπορεί να οδηγηθούν σε επιβάρυνση της κατάστασής τους, καθώς περιέχουν πληροφορίες στην αρχική πλακέτα του δίσκου που αφορούν στη μορφολογία του δίσκου (Adaptive Information).
Όταν παίρνουμε ένα σκληρό δίσκο στα χέρια μας και πειραματιζόμαστε, πρέπει να είμαστε σίγουροι ότι τα δεδομένα που περιέχονται δεν είναι σημαντικά για τον πελάτη μας ή για εμάς. Αυτός είναι βασικός κανόνας των πειραματισμών. Ο πειραματισμός μπορεί να σημαίνει επιτυχία, μερική επιτυχία, επιβάρυνση της κατάστασης του μέσου ή και καταστροφή του.
Τα εργαστήρια ανάκτησης δεδομένων, εκτός από ειδικά εργαλεία και τεχνογνωσία ακολουθούν συγκεκριμένα πρωτόκολλα ενεργειών για τη διασφάλιση της καλής κατάστασης της περιοχής δεδομένων του δίσκου.

Τι εργαλεία απαιτούνται ούτως ώστε να μπορεί κάποιος να πραγματοποιήσει ανάκτηση δεδομένων;
Τα εργαλεία που απαιτούνται περιλαμβάνουν:
. Software εργαλεία, τα οποία είναι υπεύθυνα για τη λογική ανάκτηση (logical recovery).
. Hardware εργαλεία, όπως specialized hard disk imagers, hard disk firmware read/write tools, ROM Readers/Writers.
. Εξειδικευμένο Εξοπλισμό: Clean Rooms, Clean Boxes/Benches, ειδικά σχεδιασμένα εργαλεία για τη μηχανολογική εξέταση δίσκων, στερεοσκοπικό μικροσκόπιο, παλμογράφους, BGA Workstations και πάρα πολλά custom made εργαλεία από τους ίδιους τους μηχανικούς του εργαστηρίου.
Είναι ιδιαίτερα σημαντικό να αναφερθεί ότι το άνοιγμα ενός δίσκου απαιτείται σε ένα μεγάλο ποσοστό των υποθέσεων. Παρ’ όλα αυτά είναι η ύστατη λύση ακόμα και για τις εταιρείες ανάκτησης δεδομένων, καθώς άνοιγμα του δίσκου σημαίνει τις περισσότερες φορές και αλλαγή στην εσωτερική κατάσταση του δίσκου.
Όταν πάλι απαιτείται το άνοιγμα του δίσκου για την εξέταση των κεφαλών ή του κεντρικού μηχανισμού περιστροφής, τότε αυτό γίνεται σε ειδικά διαμορφωμένο «καθαρό» περιβάλλον (απαλλαγμένο από σωματίδια σκόνης), το οποίο ονομάζεται clean Environment. Αυτό γίνεται διότι το εσωτερικό του δίσκου είναι ιδιαίτερα ευάλωτο σε σωματίδια σκόνης. Κάθε εταιρεία ανάκτησης δεδομένων διαθέτει είτε Clean Box/Bench είτε Clean Room, όπου πραγματοποιούνται οι εργασίες στο δίσκο από εξειδικευμένους μηχανικούς, κάτω από «χειρουργικές» συνθήκες (με γάντια, μάσκα κ.λπ.) για την αποτροπή εισαγωγής σωματιδίων σκόνης στο εσωτερικό του δίσκου.
Υπάρχουν σκληροί δίσκοι που είναι τόσο ευάλωτοι στο άνοιγμα, ώστε αν κάποιος απλά ανοίξει το καπάκι ελαφρά και το ξανακλείσει, η κεφαλή του δίσκου αποσυντονίζεται και χαλάει.

Τι γίνεται με την ανάκτηση δεδομένων από συστήματα RAID;
Τα συστήματα Raid είναι ιδιαίτερα διαδεδομένα στις ημέρες μας και κάθε εταιρικό περιβάλλον διαθέτει ένα από τα παρακάτω, για την αποδοτικότερη ή ασφαλέστερη λειτουργία της κεντρικής αποθήκευσης. Επίσης σε εταιρικά περιβάλλοντα συναντάμε πολύ συχνά SCSI & SAS δίσκους ιδιαίτερα σε raid συστήματα.
. RAID 0: Εμπλέκει πάνω από 2 δίσκους για την εγγραφή δεδομένων γρηγορότερα στο Array.
. RAID 1: Εμπλέκει 2 δίσκους και δημιουργεί αντίγραφο του πρώτου στο δεύτερο.
. RAID 5: Εμπλέκει πάνω από 3 δίσκους και διασφαλίζει ότι αν ένας δίσκος χαλάσει, τότε μπορεί να ανασυνταχθεί το περιεχόμενο του Array από τους άλλους 2.
Όσον αφορά στο RAID 1, η ανάκτησή του γίνεται συνήθως εύκολα όταν χάσουμε τον ένα δίσκο, καθώς αντίγραφο των δεδομένων υπάρχει στο δεύτερο δίσκο. Όμως στα συστήματα RAID0 & RAID5 η ανάκτηση δεδομένων μετά από απώλεια κάποιου δίσκου είναι ιδιαίτερα χρονοβόρα και ακριβή διαδικασία και πραγματοποιείται σωστά από πολύ λίγα εργαστήρια ανάκτησης δεδομένων.
Όταν συμβεί να χάσετε δεδομένα από τέτοια συστήματα, θα πρέπει να διασφαλίσετε ότι τα αποθηκευτικά σας μέσα ή ο Server σας, πηγαίνει σε κάποιο εργαστήριο ανάκτησης δεδομένων στην Ελλάδα, το οποίο έχει τα απαραίτητα μηχανήματα για να φέρει εις πέρας την αποστολή του. Αρκετά εργαστήρια στέλνουν τέτοιες περιπτώσεις απευθείας στο εξωτερικό, διότι δεν διαθέτουν τον απαραίτητο εξοπλισμό, μιας και το κόστος του είναι ιδιαίτερα υψηλό.
Ποια είναι η διαδικασία ανάκτησης δεδομένων από SSD, Usb Flash Disk ή Memory Cards;
Όλα τα προαναφερθέντα συστήματα (SSD δίσκος, USB Flash, Memory Card) περιέχουν μια πλακέτα η οποία αποθηκεύει τα δεδομένα κωδικοποιημένα, μέσω ενός controller σε ένα ή περισσότερα NAND chips. Αν τα δεδομένα δεν ήταν κωδικοποιημένα, τότε η διαδικασία θα ήταν απλή. Με έναν NAND Reader θα μπορούσαμε να διαβάσουμε τα chip και να κάνουμε ανάκτηση μέσω Software προγραμμάτων το περιεχόμενό τους.
Όμως τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά, καθώς τα δεδομένα των συσκευών αυτών γράφονται με έναν αλγόριθμο κωδικοποίησης πάνω στα NAND chips. Επομένως μετά την αποκόλληση των chip και την αποθήκευση του περιεχομένου τους, ένας μηχανικός ανάκτησης δεδομένων θα πρέπει να σπαταλήσει αρκετές εργατοώρες (πολλές φορές και μήνες) για να βρει τον αλγόριθμο κωδικοποίησης και να πάρει τα δεδομένα. Εάν στο παρελθόν έχει αποκωδικοποιηθεί το ίδιο chip, τότε είναι υπόθεση μερικών ημερών να παραδοθούν δεδομένα σε μια αντίστοιχη περίπτωση.
Ελάχιστα εργαστήρια ανάκτησης δεδομένων στην Ελλάδα έχουν την τεχνογνωσία και τον εξοπλισμό να πραγματοποιήσουν αυτήν την εργασία και ενδεχομένως θα πουν ότι μια υπόθεση είναι μη ανακτήσιμη, λόγω όμως έλλειψης τεχνογνωσίας και εξοπλισμού.

Τι μπορώ να κάνω όταν έχω πρόβλημα με ένα δίσκο;
– Ο δίσκος δεν ανταποκρίνεται και δεν κάνει spin καθόλου. Πολύ πιθανό να υπάρχει πρόβλημα στην πλακέτα του δίσκου. Κάποιες φορές αρκεί μια πανομοιότυπη πλακέτα με το ίδιο firmware version μέσα στη ROM της για να εκκινήσει ο δίσκος, αλλά δεν θα είναι πάντα αναγνώσιμα τα δεδομένα, καθώς μπορεί να έχει διαφορά στο Adaptive Information. Αν δεν σας ενδιαφέρουν ιδιαίτερα τα δεδομένα, τότε μπορείτε να πειραματιστείτε με μια σωστή πλακέτα. Αν όμως είναι κρίσιμα τα δεδομένα, τότε καλύτερα απευθυνθείτε σε μια εταιρεία ανάκτησης δεδομένων.
– Ο δίσκος κάνει τικ τακ. Μπορεί να είναι οτιδήποτε. Από πρόβλημα σε κάποια κεφαλή, firmware ή κάποια υπέρταση η οποία αχρήστευσε κάποιο μέρος της πλακέτας. Μη δοκιμάσετε πολλά πράγματα, διότι κάθε φορά που κάνει ο δίσκος τικ τακ, η κεφαλή χτυπάει με δύναμη μέσα στον άξονα, πράγμα μη ασφαλές καθώς μπορεί να σπάσει κάτι ή να επιβαρύνετε την κατάσταση του δίσκου. Επικοινωνήστε με κάποια εταιρεία ανάκτησης.
– Ο δίσκος αναγνωρίζεται από το BIOS αλλά δεν το βλέπει το λειτουργικό σύστημα. Κατά πάσα πιθανότητα έχετε πρόβλημα στη System Area του δίσκου. Δεν υπάρχουν και πολλά να κάνετε χωρίς εξειδικευμένα εργαλεία. Στείλτε το δίσκο για διάγνωση σε κάποια εταιρεία ανάκτησης.

Τι κριτήρια θα πρέπει να έχει μια εταιρεία ανάκτησης για να την εμπιστευθώ;
. Να έχει χρόνια εμπειρίας στο χώρο.
. Να έχετε ακούσει φίλους ή γνωστούς σας να μιλάνε για αυτή.
. Να δείτε το πελατολόγιο που διαθέτει.
. Να έχει εγκαταστάσεις & προσωπικό, ούτως ώστε να φαίνεται ότι έχει επενδύσει.
. Να υπάρχουν διακριτοί ρόλοι της γραμματείας και του τεχνικού. Να μην είναι το ίδιο άτομο.
. Παρατηρήστε τις φόρμες παραλαβής.

Η διάγνωση σε μια εταιρεία ανάκτησης είναι μια διαδικασία που παίρνει από μερικές ώρες έως κάποιες ημέρες. Σεβαστείτε αυτό το γεγονός. Δεν είναι απλή η διάγνωση ενός δίσκου.
Προσοχή, διότι αρκετές εταιρείες δεν χρεώνουν κόστος διάγνωσης, επειδή το εσωκλείουν και με το παραπάνω στην τελική τιμή της ανάκτησης.
Είναι πολύ σημαντικό να επιλέξετε μια σωστή εταιρεία από την αρχή, διότι δεν είναι συνετό να πηγαίνει ένας προβληματικός δίσκος από εταιρεία σε εταιρεία και να ζητάτε προσφορές. Η αστάθεια ενός δίσκου σε συνδυασμό με τις μετακινήσεις και τις αλλαγές θερμοκρασιακών συνθηκών, μπορεί να οδηγήσουν σε επιβάρυνση της κατάστασής του.

Μιχάλης Μίγγος
MSc in Information Systems & Data Security
Τεχνικός Διευθυντής της Tictac Data Recovery
Τηλ. 2115004055
Email : mike@tictac.gr